بعدی
like
در جلسه نقد و تحلیل فیلم «پل خواب» عنوان شد:

شمایل نگاری یک قاتل در سینما

‏. ‏(‏۵-‏بهمن-‏۱۳۹۷)

دومین نشست سینماتک پانتئون با اکران و پنل نقد و تحلیل فیلم «پل خواب» ساخته‌ اکتای براهنی در سالن فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

به گزارش آرت کافه، این نشست با حضور اکتای براهنی ، اکبر زنجانپور و ساعد سهیلی همراه با سخنرانی محمدحسین میربابا و دکتر غلامرضا آذری و باحضور جمع قابل توجهی از مخاطبان برگزار شد.


سینما اکتای براهنی   اکبر زنجانپور  ساعد سهیلی زینب لک سینماتک پانتئون

پس اکران فیلم و در آغاز پنل، زینب لک دبیر سینماتک پانتئون با ذکر خیرمقدم به تشریح رویکردهای سینماتک پانتئون در نحوه‌ انتخاب فیلم ها پرداخت.

محمدحسین میربابا یکی دیگر از دبیران سینماتک پانتئون به‌عنوان اولین سخنران جلسه به موضوع اقتباس سینمایی از آثار ادبی پرداخت. با توجه به اینکه فیلم پل خواب برداشتی آزاد از رمان «جنایت و مکافات» داستایوفسکی است، بحث پیرامون اقتباس ادبی در سینما یکی از محورهای صحبت های میربابا بود. وی این مبحث را در پیوند با تاریخ سینما و توجه ویژه‌ سینما از بدو پیدایش به آثار ادبی پیش از خودش مطرح کرد. آثار ادبی قرن نوزدهم بسیار مورد توجه اقتباس های سینمایی در تاریخ سینما قرار گرفته‌اند . یکی از دلایل آن اهمیت دورهی تاریخی آن است. رشد و گسترش مدرنیته و به تبع آن ظهور انسان مدرن با تمام مختصات روانی پیچیده و همچنین جوامع مدرن که نگرهای انتقادی را همراه با رشد و پیشرفت صنعتی همراه خود آورده اند ،خوراک بسیار مناسبی برای سینماگران بوده‌اند ،یعنی نمایش نشانه هایی از شرایط روحی ملتی که لایه هایی از مدرنیته را بیرون می ریزند.
بخش عمده ای از اقتباس های سینمایی از آثار ادبی این دوره به بازسازی فضای اجتماعی و صوری آن دوره در قالب فیلم پرداخته‌اند . همین که تصویر دست اندکار نمایش وجوه ساختاری دورانی بود که در قرن بیستم امکان دسترسی مستقیم به آن وجود نداشت، جذابیت این دست آثار را برای سینما و همچنین خود سینما را برای نمایش آن دوران درپی داشت. ازاین رو عمده اقتباس های سینمایی از آثار ادبی قرن نوزدهم منطق جابجایی را درنظر گرفته بودند. یعنی نمایش جوامع و ساختارها و همچنین شکل و شمایل آن دوران درکنار وجوه روانی و جامعه شناختی و تاریخی آن، اما در فیلمی مانند «پل خواب» وجه تلفیقی اثری از آن دوران در اروپا با رویکردی قیاسی در داستانی روز در جامعه ایران مورد استفاده قرار گرفته است.
سؤال اینجاست که آیا نمایش کیفیات آن دوران در اقتباس سینمایی از متن ادبی اهمیت دارد یا اینکه وجوه ایدئولوژیک و پیامدهای آن برای مؤلف سینمایی مهم است؟ یعنی انطباق شرایط اجتماعی و فرهنگی و همچنین مضمون و محتوای اثر با شرایط روز فیلمساز؟

این سؤال محوریت بحثی بود که اکتای براهنی به آن پاسخ داد. بیشتر به دنبال شمایل نگاری پروفایل یک قاتل در سینما بوده و به همین دلیل با مراجعه به آثار ادبی مختلف ، هم شخصیت راسکولنیکوف در رمان «جنایت و مکافات» و هم خود پرداخت روایی داستایوفسکی، به خصوص در صحنه جنایت را نزدیک به نگاه خودش دانست،اما با اینحال براهنی فیلم خود را اقتباسی از روی رمان نمیداند. بلکه اتفاقی از رمان را دستمایهی روایت سینمایی خود قرار داده است. این اظهارات براهنی دقیقاً منطبق با تحلیل میربابا از شیوه‌ اقتباس در این فیلم بود. میربابا شیوه اقتباس سینمایی در این فیلم را شیوه ای قیاسی می داند. در این شیوه که کل داستان تغییر می کند و اندکی از آن قابل تشخیص است. قیاس چیزی بیش از تغییر صحنه یا آغاز و پایان است و زمینه اصلی آن را تغییر می دهد. مانند همین فیلم «پل خواب». این فیلم قیاسی از رمان «جنایت و مکافات» است.


سینما اکتای براهنی   اکبر زنجانپور  ساعد سهیلی زینب لک سینماتک پانتئون

میربابا در ادامه به تحلیل فرمالیستی فیلم با اشاره به صحنه های مشخص از آن روی آورد. فیلم نمایانگر واماندگی است. فرم چگونه دست اندرکار این واماندگی شده است؟ واماندگی با دو فاکتور رخوت و سکون در فیلم نشان داده شده است. پلان اول فیلم حرکت دوربین در فضای حیاط خانه است. خانه ای که حفظ آن هدف اصلی شهاب است. دوربین یک پن دو سوم انجام می دهد. تصویر ابتدا روی در حیاط است که بسته است. نشان از بسته بودن درها به روی کاراکتر اصلی. چرخش دوربین نشان از سرگردانی کاراکتر اصلی فیلم. اولین تصویر از او درحالی که روی تخت در سایه روشن خوابیده است و سیگاری می کشد. از همان اولین مواجهه نشانه های رخوت و سکون دیده می شود. نماها تا نیمه های فیلم عمدتاً تخت است که این تخت بودن نماها نشان از همان رخوت و واماندگی دارد. کاراکترهای دیگر نیز همگی دچار وضعیت سکون و رخوت هستند. همکاران آژانس، ندا همسر شهاب ،محسن و.... تنها کاراکتر فعال پدر است، اما فیلم تقابلی میان دنیای قدیم و جدید است. سرانجام شهاب با تهاجم علیه خانم قدیمی که نماینده دنیای قدیم است اعتراض خود را به آن دنیا نشان می دهد. شهاب نسبت به پدرش که نماینده همین دنیای قدیم است سعی در فاصله گرفتن و پنهان کردن خودش دارد. اولین پلانی که با پدر مواجه می شود رو به آینه و پشت به پدر است. میربابا در ادامه به اهمیت المان آینه و تکرار آن در فیلم روی آورد و نماهایی که آینه در آن کارکرد معنایی داشت را تشریح کرد. براهنی نیز استفاده از آینه در فیلم را بر اساس اصل «مرحله آینگی» در نظریه روانکاوی لکان دانست.

دکتر آذری با مبحث مروری بر ابعاد ارتباطات انسانی در روایت فیلم «پل خواب» از دیدگاه نظریه فریبکاری میان فردی به تحلیل ارتباطات کاراکترهای فیلم بر اساس این نظریه پرداخت.

اکبرزنجانپور از تجربه خود در این فیلم صحبت کرد. همچنین به تشریح ارتباط میان کاراکترهای فیلم و شرایطی که منجر به وقوع جنایت در این فیلم شد پرداخت. وی بیان داشت با خواندن فیلمنامه جذب آن شده و انگیزه زیادی برای همکاری در این پروژه پیداکرده بود. ساعد سهیلی نیز که بازی بسیار تحسین‌شده‌ای در این فیلم داشت ، بازی در این فیلم را تجربه متفاوتی در کارنامه خود در همان سال های اول ورودش به سینما دانست. در ادامه تعدادی از مخاطبان به گفت و گو با اکتای براهنی ، اکبر زنجانپور و ساعد سهیلی پرداختند.